Euskarazko ahozko ondarearen bilketaz jardunaldia

2012ko eka. 18a, 14:07

Ekainaren 7an jardunaldia interesgarriak izan genituen Burlatan, Euskarabideak antolatuta: Euskarazko funtsen bilketa tratamendua eta difusioa. Hasteko, esan behar, antolaketa ona izan zela, aretoa erosoa eta wifi konexio egokia. Jardunaldietara bildu ginen Euskal Herrian ahozko ondarearen bilketan, katalogazioan eta hedapenean lan egiten dugun hainbat eragile, tartean Ahotsak.com proiektuko ordezkaria.

Gurekin batera izan ziren, Euskaltzaindia, Euskokultur Fundazioa, Labayru Ikastegia, Bertsozale Elkartea, Nafarroako Unibertsitatea, Labrit Multimedia, Elea enpresa eta Euskarabidea bera. Hego Euskal Herrian lanean dihardugun talderik gehientsuenak, beraz. Iparraldeko EKE ere gonbidatuta zegoen, baina ezin izan ziren agertu.

Euskaltzaindia

Lehenengo hizlariak Euskaltzaindiaren ordezkariak izan ziren. Adolfo Arejita euskaltzainak egin zuen sarrera eta, ondoren, bi proiektutako teknikariek hartu zuten hitza. Lehenbizi  Amaia Jauregizarren txanda izan zen eta Euskararen Herri Hizkeren Atlasa (EHHA) aurkeztu zuen.  Egitasmo zaharra dela azpimarratu zuen, bide luzea egin behar izan duena. Izan ere, Atlas Linguistikoen tradizioa XX mende hasierakoa da, Frantzian eta Espainian, eta Euskal Herrian ere aspaldiko nahia izan da, mende hasierakoa. Azkuek abiatu zuen, gero Koldo Mitxelenak, Villasantek, eta beste hainbatek ere azpimarratu zuten Euskararen Atlasaren beharra. Egitasmo berankorra ere izan zen, Euskal Herriko zenbait eremutan ere berandu iritsi zelako (eskualde batzuetan euskara galduta edo oso higatuta zegoelako).

1980ko hamarkadan, azkenean, lanean hasi ziren. 145 auzo/herri aukeratu ziren, zazpi lurraldeetan, eta 1986an inkestak hasi. 2 orduko saioetan, herri bakoitzean 30 ordu inguru grabatu ziren. Amaiak proiektuaren nondik norakoak azaldu zituen, bilketa nola egin zen, koadernoen egitura, eta ondorengo datu-azterketa. Batez ere, mapak nola egituratzen diren eta datuak nola

Amaiaren ostean, Ahozko Tradizioko Hizkeren Corpusa (ATHC) aurkeztu zuen Aritz Abaroak. Euskal Akademiak bere ikerketa gramatikal, lexikografiko eta literariorako, idatzizko tradizioa aztertu duen moduan, horren osagarri ahozko kontaeraren eta dialogoaren bilketa egitea erabaki zuen duela urte batzuk. Euskaltzaindiaren jabetzakoa izango da eta Euskaltzaindiaren ikerketa eta erabakietarako erabiliko da.

Grabazioetan audioa bakarrik jasotzen da eta ondoren informazioa katalogatu, transkribatu eta etiketatu egiten da.

Amaia Lakar, Euskokultur Fundazioa

Goizeko bigarren saioa Amaia Lakar ikerlariarena izan zen. Irakaslea ogibidez, badira 10 urte baino gehiago Nafarroako ahozko ondarea biltzen diharduela, hainbat beka eta proiektutarako (Malerreka solasean, Baztan solasean...). Azkenaldian Euskokultur Fundazioarentzat ari da elkarrizketak egiten Nafarroa osoan zehar bideratu duten bilketa sistematikoaren barruan. 

Esan bezala, azken 12 urteotan ia 500 elkarrizketa inguru egin ditu Nafarroa iparraldean. Bi proiektutan banatuta. Hasiera batean, Bortziriak, Malerreka eta Baztanen jardun zuen, beste lankide batzuekin batera, Euskara Mankomunitateek ateratako beketan. Ahozko tradizioa jaso dute, osotasunean: hizkuntza, baina baita historia, ohiturak, soziolinguistika,... ahozko ondarea bere osotasunean jasota. Ia dena audio-grabazioak izan dira eta zati handi bat Nafarroako Fonotekan dago entzungai.

Azkenaldian, berriz, Nafarroako Ondare Inmaterialaren proiektuan dabil murgilduta. Nafarroako Unibertsitateak eta Gobernuak bideratutako proiektua da eta euskal eremuan Euskokultur Fundazioa eta Labrit Multimedia izan dira arduradunak. Besteak beste, Ultzaman, Odietan eta Zugarramurdin ibili da elkarrizketa egiten. Oraingoan bideoa izan du bide-lagun, eta herri batzuetan gaztelaniazko lekukotasunak ere jaso ditu (Odietan eta Ultzaman, batez ere).

Euskal Herriko Ahotsak

Ondoren gure proiektuaren txanda izan zen. Badihardugu Elkarteko Asier Sarasua izan zen hizlari. Proiektuaren nondik norakoak azaldu zituen (gehiena webgune honetan bertan ere baduzu, metodologia atalean), eta orain arteko lanaren laburpena egin zuen. Proiektua noiz hasi zen, zer lan egin den, norekin batera, eta abar.

Hala ere, hitzaldiaren muina bi arlotan azpimarratu zuen Sarasuak. Batetik, elkarlanaren garrantzia. Ahotsak proiektuaren baitan 50 elkarte baino gehiago ari dira auzolanean; baita beste horrenbeste udal eta administrazio ere. Euskal Herrian lan asko egin da ahozko ondarearen inguruan, baina eragile nagusien artean ez dago elkarlanerako jarrera garbirik.

Horrekin batera, lizentzia libreen gaia jarri zuen mahai gainean. Diru publikoz egindako lan guztiek libreak izan behar dutela, Interneten jarri behar direla eta lizentzia librearekin. Edonork erabiltzeko moduan, eta ez giltzapean gordeta. Are gehiago guztiona den kultur ondareaz dihardugunean, eta zer esanik ez euskaldunona bezalako hizkuntza eta kultura gutxitu batean.

Alfredo Asiain (Navarchivo)

Alfredo Asiain ikerlariak Patrimonio inmaterial de Navarra proiektua aurkeztu zuen. Plan Nacional de Salvaguarda del Patrimonio cultural inmaterial (2011) delakoaz ere aritu zen eta ondare ez materialaren bilketaren eta difusioaren inguruko gogoeta interesgarria egin zuen, hainbat kontzeptu argituz eta eztabaidarako zenbait puntu plazaratuz. Inmateriala ez dela etnografia hutsa, eta kulturari garrantzi handiagoa eman behar zaiola, hizkuntzari baino. Difusiotik haratago didaktikarako jausia eman behar dela azpimarratu zuen. Hezkuntza eredua eta lan-lerro batzuk zehaztu beharra.

Errixoako eta Zaragozako beste bi artxiborekin ere elkarlanean ari da Nafarroako Unibertsitatea. Besteen lanak ere aurkeztu zituen, besteak beste, http://www.riojarchivo.com. Eta Pirinioetako ekomuseo sare batean ere ahozko lekukotasunen erabileraz adibideak aurkeztu zituen.

Labayru Ikastegia

Akaitze Kamiruaga Labayruko kide da eta bera da Herri Ondarearen Katalogoaren arduraduna. Labayru Ikastegiak ibilbide luzea darama gai honetan eta bertaratutako guztien artean eurak dira esperientzia handiena dutenak. Izan ere, 40 urte bete dira herri ondarea biltzen hasi zirenetik.

Labayruren aurkezpena egin ondoren, herri ondarearen bilketaren inguruan egindako lanak izan zituen hizpide. Hizkuntza batetik, etnografia bestetik, lehenengo urteetan bi lan-ildo bereizi ziren:

• Iker Mintegia sortu zuen Mikel Zaratek eta herri literaturako materiala jaso zen (kantuak, baladak, ipuinak...). 500 zinta. Orain digitalizatzen eta katalogatzen.

• Barandiaranen eskutik Etniker Taldeak sortu ziren. Helburua, bizimodu tradizionala batu, ikertu eta argitaratzea: Atlas Etnografikoa. Liburuak kaleratu (7 tomo). Gutxi gorabehera, tomo bakoitzerako 70-80 herri eta 5 hiztun herri bakoitzeko. Gehiena paper hutsean jaso da, landa-koadernoetan.

2006. urtetik aurrera, biak bateratu dira eta "Herri Ondarea" atala sortu zen. Hasieran audioa grabatu zen, baina nahiko azkar bideoz ere grabatzen hasi ziren. Atlaserako galdetegi ertsiak erabiltzen dira, baina gainontzeko lanetan nahiko grabazio libreak egin dira. Horren fruitu dira: Laratz argitalpenak, toponimia ikerketak, herrietako monografiak, CDak, unitate didaktikoak... Guztira 1000 ordu inguru grabatu dira.

Ogibideen prozesuak grabatzen ere hasi dira: otzaraginak, perratzaileak, gaztagintza, txerri bodak, eta abar. Eta, oro har, herri ondare diren beste hainbat gauza (esate baterako, aratusteetako konpartsak kantuan kalean, edo Markinako aratusteetako dantzak, eta abar).

Bertsozale Elkartea

Lorea Arburua, Nafarroako bertsozale elkartekoa izan zen hurrengoa. Xenpelar Dokumentazio Zentroaren berri eman zuen. Bertso saioak grabatu eta gorde egiten dituzte. Horretarako laguntzaile-sare handi bat dute. Bertsolariak eta bertsozaleak dira grabazioak egiten dituztenak. Asmoa da, produzitzen den %18 ingurua jasotzea, ahalik eta gehien jasotzea. Argazkiak, prentsa-jarraipena, material osagarria, eta abar (pegatinak, metxeroak,...).

Materiala webgunean ere jartzen dute (www.bertsoa.com, bertsolaritzaren datu basea...), baina euren helburu nagusia artxiboa da, ahal den guztia ondo jaso eta etorkizunerako Xenpelar Dokumentazio Zentroan gorde. Guztira 14.000 dokumentu inguru dituzte.

Euskarabidea. Nafarroako Mediateka

Goizeko saioak bukatzeko, Euskarabideko Javier Fernandezek Nafarroako Mediateka aurkeztu zuen. 1999an jaiotako proiektua. Nafarroan urteetan zehar bertako euskarazko ahozko ondarea biltzeko proiektuetako materiala jasotzeko asmoa du. Ikuspegi nagusia linguistikoa da, Nafarroako euskara biltzen duten grabazioak katalogatu eta sareratzea.

2003tik webgunea ere badu. 2006an berritu. Eta jardunaldiak aprobetxatuz, Fernandezek mediatekaren bertsio berria aurkeztu zuen. Debian Linux makina batean, php5 eta mySql5, jwplayer eta HTML5 onartzen du. Eduki kudeaketarako CADA darabilte (software jabeduna). Bertsio berriaren aldaketa nagusiak, besteak beste, ondorengoak izan dira: diseinu berritua, bideoei leku handiagoa egitea, sare sozialen garrantzia, eta komunitatea sortzeko asmoa.

Material historiko ugari dago (Satrustegi, toponimia...), baina baita azken urteotan Euskarabideak berak (edo mankomunitateek) bideratu dituztenak: Bortzirietan aditutakoak (2003), Malerreka solasean (2005), Baztan solasean (2006), Araitz-Beteluko ahotsak (2007), Garaiotik Iragira euskara bidean (2009), Leitzaldea euskara bidean (2011), Sakanako euskararen bilduma (2012).

Erabilera ez da erabat librea (erregistroa behar da, material zaharrak jabetza eta lizentzia kontu zurrunagoak ditu...), baina ahalik eta zabalkunde handiena ematen saiatzen dira.

Arratsaldez, enpresak eta mahai-inguruak

Arratsaldeko programa ezberdin samarra izan zen. Enpresen aurkezpenen txanda izan zen eta mahai-inguru bat ere izan zen.

Gaizka Aranguren, Labrit Multimedia. Enpresa pribatu bat da. Euskokultur fundaziotik abiatutako enpresa da, hasiera batean Euskokulturrek egiten zuen lana bideratzeko. Gaur egun Labriten esku dago Nafarroako ondare ezmaterialaren bilketa eta hedapena. Alderdi euskaldunean Euskokultur Fundazioarekin; eremu erdaldunean Unibertsiatearekin batera. Euskarazko bilketa Behe Nafarroan ere egin da, EKEren laguntzarekin. Nafarroa osorako egitasmo orokor bat dago, Unibertsitateak eta foru Gobernuak bultzatua, Nafarroa osoko lekukotasunak biltzen ari dira. Diru-iturria udaletatik dator, gehienbat. Euskarabideak enkargatuta ere beste lan batzuk egiten dituzte.

Ondoren, Elea Multimediako, Mikel Belaskoren txanda izan zen. Teknologia berriekin lotutako hainbat zerbitzu eskaintzen dituzten arren, hizkuntzalaritzarekin eta ondarearekin zerikusia duten lanak ere bideratzen dituzte. Funtsen digitalizazioa eta sailkapena, erakusketen antolaketa, argitalpen-kudeaketa, itzulpengintzari aplikatutako teknologiak, eta abar.

Amaitzeko, mahai-inguruen txanda izan zen, non bi gai nagusi landu ziren: hedapenaren garrantzia eta eragile guztion arteko elkarlana landu beharra.

Jardunaldiko bideoak eta aurkezpen guztiak sarean jarriko ditu laster Euskarabideak.

Argazkia: Mikel Belasko.