ARA-097

• Herria: Aramaio (Araba)
• Proiektua: Aramaioko ipuinak eta kondairak
• Elkarrizketatzailea(k): Arriolabengoa, Divina
• Data: 2010(e)ko Urtren 31a
• Iraupena: 43 min
• Euskarria: MiniDV
• Kodifikatzailea: Elexpuru, Juan Martin

Hizlaria(k)

Julian Unzueta Etxebarria

Aramaio (Araba) (1929)

Aramaioko Salazan (Salesan) baserrian jaio zen. Ama etxekoa eta aita Likinao (Likiñau) Aramaioko kale-baserritik etorritakoa zen. Bederatzi seme-alabetatik laugarrena zen Julian. Gerra hasieran aita milizianoekin joan zen idiekin garraio lanetara. Etxera itzuli zenean, espetxeratu egin zuten. Julian udaletxeko goiko solairuko eskolan ibili zen sei urtetik hamabira arte, (urtebeteko etenarekin, gerragatik). Hamasei urterekin hasita, basoan jardun zuen lanean soldadutzara joan zen arte. Bestela, bizi guztia eman du baserrian. Aldundiarentzat lanean ziharduela, Aramaioko alkate izendatu zuten. Zortzi urtez alkate izan ondoren, Aldundiko diputatu izatera pasatu zen. Eguzkierripa auzoko Arana baserriko Benedita Gardokirekin ezkondu zen.

Pasarteak

1. "Urtebarri barri" kantuan

• Erref: ARA-097/001
• Iraupena: 0:02:20. Hasi: 00:00:00. Bukatu: 00:02:20
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Gogoan du lau urterekin nola joan zen Urtebarri egunez etxez etxe kantuan talde baten barruan. Etxekoandreak "itxuskixaz" irten eta aurrean eraman zuen taldea. Bera baino zaharragoa zen mutil batek "salbatu" zuen.

2. Martin Abaderen mitoa

• Erref: ARA-097/004
• Iraupena: 0:00:42. Hasi: 00:05:20. Bukatu: 00:06:02
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Martin Abaderen mitoa (Mateo Txistu, beste leku batzuetan). Meza bertan behera utzi eta erbiaren atzetik joan zen abadearen istorio ezaguna.

3. Santa Kruz apaizaren ihesa

• Erref: ARA-097/005
• Iraupena: 0:04:52. Hasi: 00:06:02. Bukatu: 00:10:54
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Santa Kruz apaiza basagerlari lanetan zebilen inguruan. Atxilotu egin zuten eta preso zeukaten Aramaioko udaletxean. Ihes egitea lortu zuen fusilatu behar zuten bezperan. Uretan leporaino sartuta egon zen luzaro, eta baserritar baten laguntzaz kobazulo batera joan eta han ezkutatu zen.

4. San Isidoren miraria

• Erref: ARA-097/007
• Iraupena: 0:01:25. Hasi: 00:14:35. Bukatu: 00:16:00
• Multimedia: bideoa

Laburpena: San Isidroren miraria. Soroan utzi ganaduak goldearekin, elizara joan, eta itzuli zenean lanak eginda aurkitu ei zituen. Maiatzaren 15ean da eguna,artoa ereiteko sasoia. Artoa oso inportantea zen garai hartan.

5. Orduko taloa askoz ere hobea

• Erref: ARA-097/008
• Iraupena: 0:02:44. Hasi: 00:16:00. Bukatu: 00:18:44
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Morokila ere bai, baina batez ere taloa jaten zen orduan. Orduko taloa askoz ere hobea omen zen. Irinaren kalitateagatik ziur asko, ordukoa finagoa zelako. Harri ezberdinez ehoten zen garia eta artoa. Euren baserrian ez zen goserik pasatzen.

6. Eztia ogiaz "bustita"

• Erref: ARA-097/011
• Iraupena: 0:01:43. Hasi: 00:21:30. Bukatu: 00:23:13
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Zubixalden erleak zituzten eta bera hara joaten zenean, ogia eztiaz "bustita" ematen zioten. Hura bai gozoa! Behin kanpoan kalean zuen ematen zion emakumea, Julianek ogia "bustita" eskatu eta andreak uraz bustita eman zion, eta hala ere jan.

7. Aramaiok Otxandio engainatu eta lurrak bereganatu

• Erref: ARA-097/014
• Iraupena: 0:02:30. Hasi: 00:25:30. Bukatu: 00:28:00
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Esaera batek dio Otxandiok eta Aramaiok lurrak banatzeko sistema bat adostu zutela: goizean oilarrak kukurruku egindakoan, bi pertsona, bakoitza bere herritik, irten eta tril egiten zuten lekuan jarriko zutela muga. Baina Aramaiotarrak oilarrari kandela ipini, lehenago abiatu eta Otxandio ondoraino heldu zen. Horregatik da hain handia Aramaio. Bestalde, aitak kontatzen zion behin hildako bat agertu zela Otxandio eta Aramaio bereizten duen errekan eta otxandioarrek Aramaio aldera bultza egin ziotela, kasuaz hango epailea arduratu zedin.

8. 1953ko uholdeak

• Erref: ARA-097/015
• Iraupena: 0:05:25. Hasi: 00:28:00. Bukatu: 00:33:25
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Oso gogoan ditu 1953ko uholdeak. Puestoko zekorrarekin izandako komeriak. Zekorra leku seguruan utzi eta etxera abiatu zen arriskua handiak hartuz. Abereak ganbarara igota zituzten ordurako eta ez ziren ito.

9. Aspaldiko uholdeen oroimena

• Erref: ARA-097/016
• Iraupena: 0:01:18. Hasi: 00:33:25. Bukatu: 00:34:43
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Etxaguen aldeko haitzetan euria beldurgarri egin zuen. Errekak ikusten omen ziren mendian behera etortzen. Arrazola aldean ere (bestaldean) uholde handiak izan ziren. Amonak esaten omen zuen entzunda zuela duela 120 urte ere uholde handiak izan zirela; ama umeekin ganbaran egon zela.

10. "Sar Jurji, artuak ereitteko goxegi"

• Erref: ARA-097/018
• Iraupena: 0:00:48. Hasi: 00:35:12. Bukatu: 00:36:00
• Multimedia: bideoa

Laburpena: Sar Jurji, artuak ereitteko goxegi/ San Markos, artuak ereindda balegoz" esaera.

11. Gerra hasierako oroitzapenak

• Erref: ARA-097/022
• Iraupena: 0:03:20. Hasi: 00:39:30. Bukatu: 00:42:50
• Multimedia: bideoa

Laburpena: <p>Gerra hasiera gogoan du. Zazpi urte betetzen zituen eguna. Eztanda handi bat entzun zen, beheko zubia lehertu zuten bonbaz. Gero zurezko habeekin egin zuten zubi berria. Zubian egondako habe bat beren etxeko teilatuan jarri zuten, baina brintzatu egin zen eraz kontra ipintzeagatik.</p>

-Gerra denborako gauzak-eta asko dauket goguen.
-Bai?
-Asko! Ze ni gerrie hasi zanien…
-Zuk gerra denboran ze…
-“Treintaiseisien” hasi zan gerrie, ezta? Ta nik orduen, gerrie hasi zan egunien, “dieciocho de julio”, kunpliru nittuen zazpi urte. Ta hareaz egunaz be ondo gogoratzen naiz.
-Bai, e?
-Haxe egunaz be bai. Ze, orduen, ba, klaro, orduen arratsaldien-eta errosaixotan juen biher zan /bizan/ ta, badakitzu, joe, hori zan, sagraue zan. Eta, oin mezeta be ez ga jueten askotan, baiñe, orduen, mezeta, erresaixotaa, eta danea. Bueno, ba, orduen be errezaixota juenda, eta, plazuelan, oin esan doten plazuelan, hantxe, autobus paradako, hantxe, zubi gaiñien, han gengozen mutiko, mutiko batzuk han gengozen, eta entzun zan ikeragarrizko bonbazue, ezta? entzun zan. Eta “Aiba! Zer pasau dok, zer pasau dok” danok. Eta zan, hori beheko zubixori, hori Añebarriko zubixori, jarri eutsien zera eta hori bolau edo zertu.
-A, bai, e?
-Bai. Eta Gasteiztik etorri ziela militarrak esaten auien, Gasteizko militarrak ifiñi auiela, ifiñi eutsiela zera eta zubixori… Zementozkue zan, e? Ikeragarrizko, zementozko ikeragarrizko zubitzarra zan-ta, jota aidien jaso auien, bai. Ta akordetan naz, etxea, sustaute ni etxea. Etxea etorri nintzen ta, etxien amak e: “Aitte juen dok, aitte juen dok”. “Noa juen da ba?”, ta, “Martzeliño ta bixek juen dittuk”. “Noa juen die ba?”, ta, “Ba, ikusten. Hori, Añebarriko zubixe bota ete dauien edo ikusten juen dittuk”. Ta, efetibamente, hartara juen zien. Ta ez zien juen kamiñotik, ezpada eze juen zien hor mendittik juen zien ikusten, kamiñuen baten batekin ez enkontretako edo. Ta horreaz akordetan naz. Ta, bueno, gero handik … Gero ha zubixe egon zan, e, iñ auien zerakin, egurrezko bigakin iñ auien zubi barrixe, iñ auien. Bertatik barik, aldemenetik iñ auien ze, gero bertan zubixe zelan iñ bi zan barrixe lehengo lekutik, ba, iñ auien aldemenetik, iñ auien, egurrezko zubi bat iñ auien. Ta bigak eruen zittuen gure basotik eta eruen zittuen, ba, horreik e, biga haundixek, ba oso, holakotxe bigatzarrak eta, eruen zittuen eta, akordetan naz, gero, bigak ba ez dakit gero ze, baiñe bat, biga bat gure aittek zertu auen, eskuratu iñ auen eta, hemen ha, hori zan e, bigok hemen euzen nunbaitten baztertute, eta, etxie reformau zanien, teillatue, teillatue ifiñi biga barrixek jarri biher zien, ta hartaiko bat…
-A, bai. Han dau?
-Kamaran hor dau, ifinitte dau. Baiñe, zer pasau zan? Eta aittek hola esaten ta egi arrazoie izengo da ze, bigie egon bada, edo, urtebete, bixen edo hiruen egon bada, e, zer baten, este, postura baten, ezin leike kanbixau, ze nerbixuek-eta alde batera eukitten dittu. Ta zer iñ auen hemen? bestaldera erea ifiñi, hemengo arotzok, ta zer pasau zan? Ba, holan, horman bazterritik, holako metro t’erdire edo, bringie in jakon. Eta aittek: “Ene! Bajakixat zerena dan, bajakixat zerena dan, eta, bixon arte, nik, ba, zenbat urte, aittei lagunketan ibili nintzen… Ba, han dau, puntel bateaz bringie dauen lekuen, hantxe…
-Orduen badakitzu zein dan bigie eta dana.
-Bai, badakit zein dan.