"Goma-fardoak", oso "arrain" garestiak

Transkripzioa

- Eta, atzo gabin karreran urten eban […]. Ointxe gogoratu naz goma-fardun denpori, urten eban hemen. Goma-fardu, ez dakizu zer zan? Ba, goma-farduk zin hor, bigarren gerratean, munduko gerratean, ba Espaiñiku amaittute gero, hogeta hemeretzittik berrogeta bostera eon zan gerran, hor berrogeta hirutik eta aurrea, alemanak sumarinukin gogor jokatu eben. Eta hor laguntasun handixe etorten zan Ameriketatik, Estatu Batuak gerran sartu aurretik, laguntasun handixe etorten zan Inglaterra, gero hortik hamen zihir zabaltzeko. Eta, gero bera gerran sartu zanin be, gehixaua. Eta, ordun merkante asko etorten zin karga-karga eindda. Han merkantik hasi zin eitten, hor sasoi horretan, “en serie” eitten eben: tipo bi etorri, ta tipo… Ahaztute dakat oin bestie, soldaduriaz eitten eben. Ordura arte, txalopak eitten zin ordun be, errematxikin eitten zin. Ta horrek hartu aben, soldaduriaz ta holan eitten, kotxik lantxeik “ra-ra”, hainbeste eitten eben ta horrek etorten zin kargata. Edozer kargamentu ekarten eben, hau ta makinarixe, gerrako dana, launtasune. Hamen, Europa guzti arrasata euan-ta. Eta hor ba ordun sumarinuk horrek gerran atara eben honek, alemanak atara eben, ta horrek sumarinuk bestik exer ez dakixela eitten eben, ba, hondutik periskopixuaz ba, txalopa asko eurak ez dakixala, eurak ikusi sumariunok, ta torpedukin hondu eitten ebela asko. Ta asko materixal asko hondure juten zan. Ta, guk itsosun ikusten genduzen, atunatan ta zabaltzen giñanin, ba egurrak honeik, tabloi handixak eta egur onak eta kaobak eta holakuk eta preparatakuk-eta. Beste materixal batzuk eta be bai. Eta hor sasoi baten eon zan hor, berroheta hirutik berrogeta laure-edo eon zan ba, goma-farduk agertzen zin. Goma farduek. Beste materixal asko urak busti, uretan eoten da galdute, ez eban balixo ixaten ezertako. Goma-farduk zin ba, hau lakoxe zabaleri eukiko eben, ba holako bat. Gutxi gorabehera, holan metro bat kuadrau. Ez dakit metro bat inguru zan gehitxua-gitxitxua, metro bat inguru kuadrau. Ta, alturie eukiko eben, hau lako bat eukiko eben. Eta holako plantxak zin gomik, kautxu, baiñe originala, autentiku bai, kautxu. Kolori eukan horixki eukan. Hemendik […ku]. Eta hau lakoxe plantxak, ta prentsata alkarrin artien, ez dakit zelan euazan prensata, ta dana pieza bat zan, bloke bat zan-ta. Eta, ez dakit bauazen lotute alanbriaz edo bauezan ez naz gogoratzen horreaz. Ta horrek gomie zan berez, kautxu, eta baiñe pixu euken ta uretan beti pixue gehittuko jakuen uretan denpora asko eruten. Horrek zin holakoxe merkantik hondoratakuk. Eta horrek asko balixo eben, materixala ona zan-ta. Uretan barrun ta azalin halakoxe bat pixkat. Eta berak hauxe eitten eban: “pul-plu, pul-plu”, eitten eban. Eta, gitxi mobidute zan. Eguraldi txarra bauan, haizie bauan, mobiuko eban asko. Ordun ez gendun aprexixaten, horrek eualdi onetan. Eta, hona ba, hurrea gitxi ailleaten zan. Ta, ni orduntxe itsosun sartu barrixe. Negun, txalopa txikixe zan. Zenbat, hamalau, hogeta lau zaldiko motorra eukan. Eta egun birako urten gendun itsasora. Eun birako jun giñan Frantziko kosta. Ta igul hemen ez euan exer ta hantxe, sardiñetan edurtzan. Eta lelengoko egunin, izebez ta bigarreneko egunin be, sardiña apur bat eta besteik izebez. Eta hortxe honutz gatozela, ba ikusi ban gixon batek, barruko nausixak ikusi ban: “E! hamen gomi, gomi, goma-fardue hor”. Hurraratu giñan eta ordun kakuek. Bakizu zertzuk dizen kakuek, holan gantxuk egurrezko kirtena ta? Itsasora harexek ibiltxen zin beti, edozei agarrateko be. Eta, ordun geldik euan “plu-plu-plu” […]. Txalopi beran kostaun arrima, han geatu, eta ba ondio aurrerutz goiazela, atzerutz emon ta geratu han beran kostan eta han dala kostan dala halakoxe kakukin. Kosta zan asko baiña halako baten sartu zen barrure. Sartu zan barrure eta hamen galazota euan. Eitten eben errekisa eitten eben, karabiñeru euan. Klaro hori kontrabanduko gauzie zan honako ta kontrabandu lentxeik, eitten eben rekisatu eitten eben. Eta, hamen arrasteruk asko billatu eben. Ta arrasteruk, arrasteruko jaubiek, hau ibili zan tokixan be bai, ba hori kontrabandu be, ein eben ta atrapa be, ein zittuen ta kartzelak eta multak eta eon zin. Ta, guk bat bakarrik; eta ordun, holan topeta banak itsosun holakoik, ba iñori ez esatie ixaten zan. Eta ordun ba, guri /esaskun/ esan oskun patroik iñori ez esateko. Ta gu gaztik, ba bueno, iñoi ez esateko, amai be ez etxin esan! Eta ordun ba aillaga giñan hona eta ein gendun, illuntzin sartu gaba eindde euala eta hor mollan kontran, bertan aurrien bodegi, eta ordurako preparata euki gendun, oloniaz. Oloni, ixaten zan toldu ba, sari tapateko, eurixe euanin ta ez bustitteko-ta. Eta hareaz tapata-ta disimulata geunkan, ez zerbaiteaz. Eta, bueno, ointxe ez da iñor, ta halan ta, eskuko burdixe ekarri, ta txalopin ondun ipini, eta mari goian euala sartu eta halako baten: agarra benetan ta hartu te ri-ra karro gainea. Burdixan ganien ipini, olaniaz tapa, masie barrillak-eta albun ipini beste gauza batzuk eta bodega bertatik bertara. Eta, ointxe ez dator iñor hamen, barrure. Ta sartu ta bodegan gordeta euki gendun. Saldu, segixan saldu eben. Segixan saltzen zan. Estimau euan hori.

Egilea(k): Karmen Gisasola